Şuşa qalası, digər adı ilə “Alınmaz qala”, Şuşa şəhərinin mərkəzini əhatə edən tarixi mərkəzini əhatə edən qala divarlarıdır. Əvvəllər qala, banisi olan Qarabağ xanı Pənahəli xanın şərəfinə “Pənahabad qalası” adlandırılmışdır. Bir müddət sonra yerli xalq qalanı Şuşa qalası, sonra isə sadəcə Şuşa adlandırmışdır. Şuşa sözünün “şüşə” sözündən götürüldüyü ehtimal olunur. Buna səbəb isə Şuşanın qeyri adi dərəcədə saf və təmiz havaya malik olmasıdır.
Qarabağ xanının vəziri, şair Molla Pənah Vaqif qalanın inşası işlərinə nəzarət etmişdir. Qarabağ tarixçisi Həsənəli xan Qaradaği qeyd edir ki, “Molla Pənah Vaqifin birbaşa nəzarəti altında Şuşada bir sıra tikililər, o cümlədən Şuşa qalası inşa edilmişdi.”
Ərazi strateji baxımdan olduqca əlverişlidir. Belə ki, Şəki qalasında olduğu kimi Şuşa qalası da yüksək dağlıq ərazidə yerləşir. Əhməd bəy Cavanşir qeyd edir ki, qalanın inşası üçün seçilən “Əbədi keçilməz, əlçatmaz yer hətta ən güclü düşmənin belə onu mühasirəyə almasına imkan vermirdi”.
Şuşa qalasının inşa edildiyi sahə, qərbdən amfiteatr formasına malik dağ yaylasıdır, çoxsaylı təpə və yarğanlara malikdir. Yaylanın ən hündür sahəsi dəniz səviyyəsindən 1600 m, ən aşağı sahəsi isə 1300 m hündürlüyə malikdir. Hazırda Şuşa şəhərinin ərazisi mərkəzində uzununa təpə yerləşən yayladan ibarətdir. Şuşa qalasının memarlığında feodal dövrü memarlığının əsas şəhərsalma prinsiplərinə rast gəlinir.
Şuşa qalası üç əsas qapıya malikdir. Bunlar Gəncə, İrəvan və Ağoğlan qapılarıdır.
Araşdırdı: Nicat Şəmiyev
