İsmayıl bəy Qutqaşınlı 27 yanvar 1806-cı ildə Qurban bayramında, keçmiş Qutqaşın mahalında anadan olmuşdur.
İsmayıl bəy Qutqaşınlı uşaqlıq və gənclik illərində dini təhsil almış, ərəb, fars dillərini öyrənmiş, klassik Azərbaycan və Şərq ədəbiyyatı ilə yaxından tanış olmuşdur.
«Rəşid bəy və Səadət xanım» hekayəsi fransız dilində yazılmış ilk Azərbaycan bədii nəsridir. Qəbələ xanlarının nəslindən olan Səadət xanımla Şəki xanlarının nəslindən olan Rəşid bəyin sevgisindən, həmin dövr Azərbaycan mühitinin gerçəkliklərindən bəhs edir.
Əsərin əsas müsbət qəhrəmanı Rəşid bəydir. O, «alicənablığı və nəzakəti səxavətindən artıq» olan bir mülkədarın oğludur. O eyni vaxtı «Şahnamə»ni və sair qəhrəmanlıq dastanlarını, fars şairlərinin zərif qəzəllərini oxumuş, özündə nəcib hisslər tərbiyə etmişdir. 18 yaşından başlayaraq at oynatmağı, silah atmağı öyrənmiş cəngavər xislətli bir gənc kimi yetişmişdir. Bir maarifçi kimi İ.Qutqaşınlı kəndli hüquqlarının müdafiəsinə dair görüşlərini Rəşid bəyin obrazında ifadə etmişdir. Kəndlilərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün qorxulu döyüşlərə girir, cəsarətlə quldur yuvalarını dağıdıb zərərsizləşdirirdi. Çətin anda sevgilisi Səadət ona etibar edir. 22 yaşlı gənc bütün qüvvə və bacarığını rəiyyətin xidmətinə vermişdir. Rəşid bəyin rəiyyətə münasibəti nökəri Əzizə münasibətində daha qabarıq sürətdə təzahür edir. O, Əzizlə nökəri kimi rəftar etmir. Onu özünə dost, qardaş hesab edir, bütün məsələlərdə onunla məsləhətləşir. Səadət xanımla sevgi münasibətləri Əzizin təklifi ilə başlanır.
Rəşid bəy Səadət xanımla görüşdükdən sonra onunla ailə qurub xoşbəxt olacağına inanır. Onun vüsalına yetməsi üçün əzmlə mübarizə aparır və bütün maneələri qıraraq onunla xoşbəxt ailə qurur.
