ABŞ-ın Çikaqoda şəhərindəki Şimal-Qərb Universitetinin amerikalı psixoloqları insan yaddaşının həm şüurlu, həm də şüursuz mexanizmlərini tədqiq ediblər. Onlar belə nəticəyə gəliblər ki, ikinci növ daha çox məlumatı yadda saxlamaq üçün vacibdir. Tədqiqat “Proceedings of the National Academy of Sciences” elmi jurnalında dərc olunub.
Uvertura.az xəbər verir ki, alimlər 41 tələbədən ibarət qrupla təcrübə aparıblar. İştirakçılar hər birində sifət, obyektin şəkli və bu obyektin ekranda konkret yeri olan assosiativ triadalarla tanış olublar. Məsələn, “qorxdu” sifəti kartın yuxarı sağ küncündə banan şəklinə uyğun gəlib.
Daha sonra tədqiqatçılar doqquz fərqli semantik kateqoriyadan (məsələn, heyvanlar, meyvələr, mebellər) 76 sifət və şəkil seçərək müxtəlif stimullar toplusunu təmin ediblər. Bu quraşdırma obyektlərin, atributların və yerlərin zehnimizdə bir-birinə bağlı olduğu real dünya xatirələrinin mürəkkəb təbiətini təqlid etmək üçün nəzərdə tutulub.
Əvvəlcə iştirakçılar bütün assosiativ bloklarla tanış olublar və sonra təqdim olunan triadalardan yalnız bir elementi göstərərək yenidən aktivləşdirməyə keçiblər. Bəzi sifətlər şüurlu işləməyə imkan verən aydın şəkildə təqdim edilib. Digərləri isə şüurlu tanınma üçün çox qısa şəkildə təqdim edilib, şüursuz emal aktivləşdirilib. İkili yanaşma tədqiqatçılara şüurlu və şüursuz reaktivləşmənin yaddaşın konsolidasiyasına təsirini öyrənməyə imkan verib.
İştirakçılar onlara aydın şəkildə təqdim edilmiş sifətlərlə əlaqəli obyektləri daha çox xatırlayıblar. Bu, şüurlu reaktivləşmənin assosiasiyanın yaddaşını gücləndirdiyini göstərir. Ancaq bu təkmilləşdirmə digər xatirələrdə nəzərəçarpacaq itkilərə səbəb olub. Bir anı xatırlamağın digərlərinin yaddaşını pozduğu geri qaytarma unutması kimi tanınan bir fenomen müşahidə edilib.
Şüurlu reaktivləşmənin rəqabətli təbiətindən fərqli olaraq, şüursuz reaktivasiya yaddaşda daha çox əməkdaşlıq mühitini təşviq edib. Şüursuz şəkildə aktivləşdirilən xatirələr nəinki əlaqəli xatirələrə mənfi təsirin qarşısını alıb, həm də assosiasiyalar üçün yaddaşı yaxşılaşdırıb.
“Bu tədqiqat yeni təcrübələrin uzunmüddətli yaddaşa köçürülməsinin niyə əsasən beynimiz ya yuxuda olanda və ya fantaziyaya batdıqda baş verdiyinə dair yeni fikirlər təqdim edir. Əhəmiyyətli olan odur ki, məlumatın şüursuz işlənməsi əslində şüurlu emaldan daha yaxşıdır” deyə həmmüəllif Amir Tal bildirib.
